Η κουλτούρα πάνω στο πρόχειρο φαγητό έχει εξαπλωθεί σχεδόν παντού. Ως αποτέλεσμα, οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία έχουν απομακρυνθεί από τον υποσιτισμό και επικεντρώθηκαν εκ νέου στα αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας και διαβήτη.
Το διατροφικό μας περιβάλλον άρχισε να αλλάζει δραματικά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80, κυρίως ως αποτέλεσμα ισχυρότερων οικονομικών κινήτρων και προόδου στην επεξεργασία τροφίμων.
Οι εγχώριες πατάτες έδωσαν τη θέση τους στις επεξεργασμένες τηγανητές πατάτες και τα πατατάκια. Τα εστιατόρια φαστ φουντ ξεπήδησαν παντού. Οι κατασκευαστές πρόχειρων τροφίμων φρόντισαν ώστε τα προϊόντα τους να είναι προσβάσιμα και φθηνά.
Τι θεωρείται πρόχειρο φαγητό;
Το πρόχειρο φαγητό είναι το φαγητό που περιέχει μεγάλη ποσότητα επεξεργασμένων υδατανθράκων και ζάχαρης. Ως αυτού, απορροφάται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος με αποτέλεσμα το επίπεδο σακχάρου στο αίμα του σώματος να αυξάνεται απότομα και στη συνέχεια να πέφτει.
Πρόχειρο φαγητό επίσης μπορούν να θεωρηθούν και πολλά καθημερινά, «αθώα» τρόφιμα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι κατασκευαστές τροφίμων πλέον προσθέτουν κρυφά γλυκαντικά σε βασικά προϊόντα όπως για παράδειγμα το ψωμί, τη σάλτσα ντομάτας, τη μουστάρδα.
Το μάρκετινγκ πίσω από το πρόχειρο φαγητό
Το τοπίο του μάρκετινγκ τροφίμων γίνεται όλο και πιο δύσκολο ειδικά για τους γονείς που θέλουν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από το πρόχειρο φαγητό.
Παλαιότερα η διαφήμιση τροφίμων περιοριζόταν στην τηλεόραση, αλλά πλέον κυριαρχούν σχεδόν σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τους αυτόματους πωλητές και τα βιντεοπαιχνίδια.
Αυτό που ανησυχεί αρκετούς ψυχολόγους και γιατρούς είναι ότι τα παιδιά εκτίθενται σε δυνητικά εθιστικά τρόφιμα από πολύ νωρίς στη ζωή και επανειλημμένα.
Ο εγκέφαλος των παιδιών αναπτύσσεται και αλλάζει συνεχώς, επομένως είναι πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις των εθιστικών ουσιών από ότι στους ενήλικες.
Πώς λειτουργεί ο εθισμός στο φαγητό;
Το πρόχειρο φαγητό διεγείρει το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο όπως τα εθιστικά ναρκωτικά, όπως για παράδειγμα η κοκαΐνη.
Το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου σχεδιάστηκε για να επιβραβεύει τον εγκέφαλο όταν ένα άτομο κάνει πράγματα που ενθαρρύνουν την επιβίωση. Αυτό περιλαμβάνει πρωταρχικές συμπεριφορές όπως το φαγητό.
Ο εγκέφαλος γνωρίζει ότι όταν ένα άτομο τρώει, κάνει κάτι σωστά και απελευθερώνει χημικές ουσίες που τον κάνουν να αισθάνεται καλά.
Μία από αυτές οι χημικές ουσίες είναι και ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη , τον οποίο ο εγκέφαλος ερμηνεύει ως ευχαρίστηση.
Μια μελέτη από τον Δρ Στίβενσον και τους συνεργάτες του διαπίστωσε ότι η απλή προσθήκη επιπλέον πρόχειρου φαγητού στη διατροφή μας για τουλάχιστον 7 ημέρες βλάπτει την ικανότητά μας να ελέγχουμε την όρεξή μας.
Αυτή η μελέτη ήταν η πρώτη που έδειξε ότι οι γνωστικές διεργασίες που επηρεάστηκαν οδήγησαν σε εξασθενημένο έλεγχο της όρεξης, οδηγώντας σε αυξημένη επιθυμία για κατανάλωση πρόχειρων τροφών—ακόμα και όταν οι συμμετέχοντες ήταν χορτάτοι.
Αποδεικνύεται επίσης στην ίδια μελέτη, ότι όσοι κατανάλωναν το πρόχειρο φαγητό είχαν χειρότερη επίδοση σε τεστ μάθησης και μνήμης – γνωστικές διαδικασίες που ελέγχονται από τον ιππόκαμπο.
Η λαχτάρα είναι βασικό χαρακτηριστικό του εθισμού στο φαγητό
Η λαχτάρα είναι μια συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την επιθυμία κατανάλωσης ενός συγκεκριμένου φαγητού. Δεν πρέπει να συγχέεται με την απλή πείνα, η οποία είναι διαφορετική.
Παρόλο που η λαχτάρα φαίνεται να προέρχεται από το πουθενά, στην πραγματικότητα ενεργοποιείται από ορισμένα ερεθίσματα, από ορισμένες συναισθηματικές καταστάσεις, όπως κατάθλιψη ή μοναξιά (συναισθηματική διατροφή).
Μια αληθινή λαχτάρα αφορά την ικανοποίηση της ανάγκης του εγκεφάλου για ντοπαμίνη. Δεν έχει καμία σχέση με την ανάγκη του σώματος για ενέργεια ή τροφή.
Ο κίνδυνος πίσω από τις λιγούρες
Αν και δεν είναι ασυνήθιστο κάποιος να εμφανίζει λιγούρα στην όψη, την οσμή ακόμη και στη θύμηση μια τροφής, η επανειλημμένη υποχώρηση και η κατανάλωση πρόχειρου φαγητού είναι λόγος ανησυχίας.
Η έντονη λαχτάρα μερικές φορές οδηγεί σε υπερφαγία. Είναι γεγονός ότι στους κύκλους των εθισμών η ποσότητα ικανοποίησης μακροπρόθεσμα αυξάνεται.
Με την πάροδο του χρόνου, ο εθισμός στο φαγητό μπορεί να προκαλέσει σοβαρά σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα.
Ξεπερνώντας τον εθισμό στο φαγητό
Δυστυχώς, δεν υπάρχει εύκολη λύση στον εθισμό. Δεν υπάρχει συμπλήρωμα, ψυχικό κόλπο ή μαγική θεραπεία.
Για πολλούς, ίσως είναι καλύτερο να αποφεύγουν τελείως τις τροφές που προκαλούν ενεργοποίηση. Ο εθισμός στο φαγητό μπορεί να απαιτεί τη βοήθεια ειδικού για να ξεπεραστεί.
Η διαταραχή υπερφαγίας , η οποία σχετίζεται με τον εθισμό στα τρόφιμα, ταξινομείται επί του παρόντος ως διαταραχή σίτισης και διατροφής στο Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ( DSM-5 ), το επίσημο εγχειρίδιο που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας για να ορίσουν τις ψυχικές διαταραχές.
Μερικές άμεσες χρήσιμες για την αντιμετώπιση του διατροφικού εθισμού
Είναι αρκετά βοηθητικό να κρατάτε ένα προσωπικό ημερολόγιο για το τι τρώτε και γιατί. Επιπλέον, βρείτε εναλλακτικές δραστηριότητες χωρίς φαγητό, όπως άσκηση ή παιχνίδια για να ανταμείψετε τον εαυτό σας και να διαχειριστείτε το άγχος σας.
Προσδιορίστε τα πρόχειρα φαγητά που πυροδοτούν τη λαχτάρα σας και κρατήστε τα έξω από το σπίτι σας.
Προμηθευτείτε υγιεινές τροφές όπως μήλα, πορτοκάλια και ξηρούς καρπούς που σας αρέσει να τρώτε Αποφύγετε να τρώτε τακτικά σε εστιατόρια fast-food και μαγειρεύετε περισσότερο στο σπίτι.
Αξίζει τέλος να τονιστεί ότι βρέθηκε μελέτες συσχέτιση της αυξημένης πρόσληψης ζάχαρης, επεξεργασμένων και λιπαρών τροφών με ψυχικές νόσους όπως με τη διπολική διαταραχή και η κατάθλιψη.
Βιβλιογραφικές αναφορές
- Daniel M Blumenthal 1, Mark S GoldCurr Opin. Neurobiology of food addiction, Clin Nutr Metab Care, 2010 Jul;13(4):359-65. doi: 10.1097/MCO.0b013e32833ad4d4.
- Max F Oginsky , Paulette B Goforth , Cameron W Nobile , Luis F Lopez-Santiago , Carrie R Ferrario. Eating ‘Junk-Food’ Produces Rapid and Long-Lasting Increases in NAc CP-AMPA Receptors: Implications for Enhanced Cue-Induced Motivation and Food Addiction. Neuropsychopharmacology.2016 Dec;41(13):2977-2986. doi: 10.1038/npp.2016.111. Epub 2016 Jul 7.
- Ariana M Chao, Carlos M Grilo , Rajita Sinha . Food cravings, binge eating, and eating disorder psychopathology: Exploring the moderating roles of gender and race. Eat Behav, 2016 Apr;21:41-7. doi: 10.1016/j.eatbeh.2015.12.007. Epub 2015 Dec 18.
- Attuquayefio, T., Stevenson, R. J., Oaten, M. J., & Francis, H. M. (2017). A four-day western-style dietary intervention causes reductions in hippocampal-dependent learning and memory and interoceptive sensitivity. PloS One, 12(2), e0172645.
- Herbert, B. M., Blechert, J., Hautzinger, M., Matthias, E., & Herbert, C. (2013). Intuitive eating is associated with interoceptive sensitivity. Effects on body mass index. Appetite, 70, 22-30.
- Powell A. (2018). Harvard researchers study how mindfulness may change the brain in depressed patients. Harvard Gazette. https://news.harvard.edu/gazette/story/2018/04/harvard-researchers-study-how-mindfulness-may-change-the-brain-in-depressed-patients/
